De kracht van Flow

Als trainer van Kielboot en Zwaardboot IV en IV+ niveau’s heb ik veel geëxperimenteerd met werkvormen die altijd toewerkte naar een soort climax. Iedereen weet dat het op dit niveau hard werken is maar iedere deelnemer heeft al wel een flinke dosis motivatie, anders was je niet op dit niveau gekomen. Ook zijn veel deelnemers al langer aan het zeilen en hebben ze al een stevige basis. Met al deze ingrediënten kunnen er gave dingen gebeuren wanneer je met de deelnemers toe kan werken naar iets wat ze eerder die dag of week voor onmogelijk hadden gehouden. In een Valk met ogen dicht een man-over-boord manoeuvre uitvoeren, of in een haven waar je boot maar net inpast. Of met je zwaardboot in plane varen en proberen te gijpen zonder dat je uit plane gaat, of vlak voor de benedenboei nog moeten gijpen om daarna toch nog strak om de benedenboei te varen. Het zijn allemaal heftige uitdagingen, waar je als gevorderde zeiler wel even op moet oefenen om dit te kunnen en dan nog moet je wel de juiste concentratie hebben. Maar het moment dat het eindelijk lukt en je al die tijd toegewerkt hebt naar dat ene moment, daar was het allemaal om te doen en maakt het afzien, de blaren en blauwe plekken weer helemaal goed. Dit effect heet Flow en is het antwoord op de vraag naar wat mensen het meest gelukkig maakt.

Mihali Csikszentmihalyi (zeg: chicks-send-me-higher) heeft jaren lang onderzoek gedaan naar de zoektocht naar geluk. Wat maakt ons nou echt gelukkig? Het antwoord blijkt niet geld te zijn, niet roem, maar volgens hem zit dat dus in de activiteiten waar je in de flow van raakt. Dat kan een sport zijn die je beoefend, een muziekinstrument wat je bespeeld of werk waar je helemaal in op kan gaan. Vooral fanatieke gamers en top-sporters kennen dit effect maar al te goed. Zij presteren regelmatig op een niveau waarbij je wel in de flow moet zijn om de doelen te bereiken die ze willen bereiken. Hoe meer je getraind hebt en hoe vaardiger je bent, hoe sterker het effect van Flow kan zijn. Het effect kenmerkt zich door een 8 tal kenmerken:

1. Extreme concentratie en doelgerichtheid
2. Een duidelijk doel komt naar voren
3. Verlies van zelfbewustzijn waarbij men zich geheel focust op de activiteit en zichzelf vergeet
4. De activiteit is belonend, hij is bijvoorbeeld heel erg leuk
5. Een duidelijk gevoel van controle over de situatie en/of activiteit
6. Een gevoel van uitdaging waarbij het wel haalbaar is (niet te moeilijke, maar ook niet te makkelijke bezigheden)
7. Directe feedback: succes en falen zijn direct duidelijk, zodat men daarop het eigen handelen direct kan aanpassen
8. Verlies van tijdsbesef waardoor de tijd voorbij vliegt

We bespreken hieronder elk van deze kenmerken en trachten ze toe te passen op het geven van zeiltrainingen op hoger niveau. Een aantal kenmerken werken ook voor de consumenten niveau’s van het zeilen.

Er zijn een aantal van deze kenmerken die zich voordoen wanneer je in de Flow bent en een aantal die nodig zijn om in de flow te geraken. Deze laatste categorie zijn de kenmerken waar we mogelijk als trainer invloed op kunnen uitoefenen. We bespreken ze stuk voor stuk en bekijken in welke mate het gaat om een gevolg van flow en in hoeverre je het kenmerk kan beïnvloeden als trainer.

• 5: Het gevoel van controle gaat natuurlijk vooral over bootbeheersing, maar ook over de samenwerking wanneer er met bemanning gevaren wordt. En juist hier is veel oefening voor nodig, voordat je het gevoel hebt dat de boot een verlengstuk van je lichaam is en ook echt zo voelt, ben je wel even wat uren verder. In een training zullen veel deelnemers met hun eigenvaardigheidsniveau al een aardig eind op weg zijn. Maar dit is dus wel een van de onderwerpen waar je als eerst aan gaat werken, maar dit geldt voor elk niveau.

1: Extreme concentratie en doelgerichtheid (gevolg en beïnvloedbaar)

Dit is een een lastige conditie om te beïnvloeden, het is een beetje het kip of het ei verhaal, doordat je goed geconcentreerd bent kan je in de flow komen, maar doordat je in de flow komt, verhoogt je concentratie waardoor je nog weer beter presteert dan je al deed. Je kan je in ieder geval voorstellen dat wanneer je deze opperste staat van concentratie kan toepassen binnen een lessituatie, dat het leerrendement ook flink stijgt.

De invloed die je hebt is elke vorm van afleiding wegnemen, zorg voor zo min mogelijk afleiding. Dit kan bepalend zijn voor je vaargebied, maar bijvoorbeeld ook het materiaal wat je gebruikt en goed checkt van te voren. Je wil geen afleiding doordat het materiaal hapert.

3: Verlies van zelfbewustzijn (gevolg)

Je gaat helemaal op in de activiteit. Gamers vergeten te eten en te slapen en merken er niks van. Zeilers zien pas op de kant dat de blaren in hun handen staan of dat ze geen gevoel meer in hun voeten hebben van de kou. Allemaal effecten van in de flow zijn. Let hiermee wel op, als trainer ben je wel verantwoordelijk voor je deelnemers en besef dus goed dat ze soms over hun eigen grenzen heen kunnen gaan door het effect van flow. Wanneer het dus regelmatig lukt om je deelnemers in de flow te krijgen (als het eenmaal gelukt is in een les, gebeurt het steeds vaker en langer binnen diezelfde les), hou ze dan wel goed in te gaten. Ook trainers worden enthousiast wanneer de deelnemers in de flow zijn en kunnen daarom soms maar moeilijk een pauze inlassen of de les afronden omdat het moment daardoor verloren gaat. Maar op je hoogtepunt stoppen kan er wel voor zorgen dat het enthousiasme van de deelnemers enorm is en zij hier op de kant nog dagen over door kunnen praten en daarmee ook weer andere deelnemers enthousiasmeren. Dus het effect blijft vaak nog lang merkbaar. Het zou zonde zijn als er ongelukken gebeuren doordat deelnemers over hun eigen grenzen gaan en dit het gesprek aan de bar overschaduwd.

4: De activiteit is belonend (gevolg)

Je raakt niet in de flow van iets wat je niet leuk vindt om te doen, maar ook niet van iets wat je niet goed kan. Hoe dan ook, het gaat er vooral om dat de activiteit intrinsiek belonend is. Dit is dus naast een effect ook een randvoorwaarde, maar daar kan je als trainer niet zo veel mee, want je gaat er toch vanuit dat je deelnemers hier niet zouden zijn als ze niet bij voorbaat intrinsiek gemotiveerd zijn.

Bron: M. Csikszentmihalyi (1990). Flow: The psychology of optimal experience, New York: Harper & Row.